Format NEF – wszystko, co trzeba o nim wiedzieć

Czym jest plik RAW, a czym jest plik NEF?

Gdy na świecie królowała fotografia tradycyjna, większość z nas przechowywała zdjęcia w formie odbitek wykonanych na papierze fotograficznym. By taka odbitka powstała, trzeba było najpierw naświetlić w aparacie fotograficznym negatyw, potem wywołać go w odpowiednim procesie chemicznym, czym zajmowały się laboratoria i zakłady fotograficzne, a następnie obraz z negatywu naświetlić na papier fotograficzny. Negatyw był więc swego rodzaju półproduktem – pośrednim nośnikiem potrzebnym do uzyskania finalnego zdjęcia na papierze fotograficznym.

Dziś, gdy zdecydowana większość fotografii powstaje w domenie cyfrowej, niewiele osób oczekuje odbitek na papierze. Dzięki aparatom w smartfonach wykonujemy tysiące zdjęć, które trafiają zazwyczaj do pamięci wewnętrznej naszych telefonów albo do chmurowych dysków i tam są przechowywane w formacie cyfrowym. Gdy pstrykamy duże ilości pamiątkowych zdjęć, odpowiednik negatywu z tradycyjnej fotografii nie jest nam więc potrzebny. A co z profesjonalistami i ambitnymi amatorami?

Negatyw – poza tym, że jest nośnikiem obrazu w klasycznej fotografii i doskonale spełnia funkcje związane z archiwizacją zdjęć – ma jeszcze jedną zaletę: zapisuje więcej informacji, niż widzimy na odbitce wklejanej do albumu. Naświetlając obraz z negatywu na papier fotograficzny, możemy poddać go całej masie czynności, w których pośredniczą chemia fotograficzna i techniki pracy w ciemni. One pozwalają na manipulację końcowym obrazem – możemy na przykład dość dowolnie sterować kontrastowością finalnego obrazu lub tonować go barwnie.

Gdy wykonujemy zdjęcia aparatem cyfrowym, możemy oczywiście zapisać je w formacie JPG. To końcowy format, który pozwala na przechowywanie dużej ilości cyfrowych fotografii na relatywnie niewielkich przestrzeniach dyskowych, ale wykorzystuje stratną kompresję, która usuwa z cyfrowego obrazu dużą ilość danych. Dane te nie są potrzebne do oglądania zdjęć, bo i tak nie dałoby się ich wyświetlić na monitorze komputera, ale mają fundamentalne znaczenie dla osób, które pracują z obrazem fotograficznym, postprodukują go i obrabiają. Oczywiście obraz zapisywany w plikach JPG również podlega postprodukcji, ale zajmuje się nią elektronika aparatu cyfrowego. W niektórych aparatach mamy na ten proces większy wpływ, w innych mniejszy, ale finalnie proces zawsze przebiega w dużym stopniu automatycznie.

I tak właśnie dochodzimy do sensu istnienia formatu RAW czy jego wariantu zaprojektowanego dla aparatów cyfrowych marki Nikon – plików NEF. Pozwalają one zapisać obraz pochodzący prosto z matrycy aparatu cyfrowego, zanim elektronika aparatu dobierze się do niego i przetworzy go w sposób niekoniecznie zgodny z naszymi intencjami. Można więc powiedzieć, że RAW jest, w pewnym sensie, odpowiednikiem tradycyjnego negatywu w świecie fotografii cyfrowej. Byłoby to jednak pewne niedopowiedzenie, bo faktycznie poziom ingerencji w obraz, na jaki możemy sobie pozwolić, jest zdecydowanie większy niż w przypadku negatywu, a sam proces tej ingerencji jest o wiele łatwiejszy w cyfrowym świecie.

Jak otworzyć i edytować plik NEF?

W przypadku plików JPG sprawa jest prosta – praktycznie większość współczesnych urządzeń elektronicznych, które mają chociażby najmniejszy ekran, potrafi je otworzyć. Nie ma problemu, by oglądać pliki zapisane w tym formacie na komputerze z zupełnie czystym systemem operacyjnym. Radzą sobie z nim tablety, smartfony, telewizory z wejściem USB i wiele innych urządzeń, które są w stanie wyświetlić jakikolwiek obraz. Jednak gdy chcemy podejrzeć plik RAW czy nikonowskiego NEF-a, sprawa wygląda nieco inaczej. W wielu przypadkach, nawet jeśli uda nam się wyświetlić taki plik na ekranie komputera, okaże się, że zapisany w nim obraz jest na przykład bardzo ciemny albo ma bardzo słabo nasycone kolory. Często jednak nie otworzy się w ogóle.

Zamieszanie bierze się stąd, że format RAW nie został stworzony do oglądania obrazów, tylko do ich postprodukcji, i żeby się do niego dobrać, potrzebujemy oprogramowania, które nie tylko odpowiednio zinterpretuje zapisany w nim obraz, ale również pozwoli na jego bardzo szeroką edycję. Firma Nikon zaprojektowała oczywiście program służący do pracy z plikami NEF – na swojej stronie internetowej informuje, że programem tym jest Capture NX-D. Aplikację można pobrać całkowicie za darmo bezpośrednio z oficjalnej polskiej strony Nikona. W ramach usługi użytkownik otrzymuje dostęp do podstawowych narzędzi edytorskich.

Oczywiście Capture NX-D nie jest jedyną dostępną opcją. Na potrzeby fotografów, retuszerów i osób zajmujących się postprodukcją cyfrowego obrazu fotograficznego powstało całkiem sporo różnych aplikacji, które służą do pracy z plikami RAW. Prawdopodobnie najbardziej znanymi i najbardziej uniwersalnymi są Lightroom i Photoshop wraz z wtyczką ACR, wchodzące w skład pakietu Adobe, ale istnieje o wiele więcej darmowych i płatnych programów do obróbki zdjęć zapisanych w RAW. Są to między innymi Capture One Pro, DxO Optics albo RawTherapee. Każde z narzędzi ma swoje unikalne cechy i funkcje, a wybór odpowiedniego jest tak naprawdę kwestią potrzeb i doświadczenia osoby, która z danym programem pracuje.

Jakie korzyści daje wykorzystanie formatu NEF?

Od razu warto zaznaczyć jedną rzecz: fotografowanie w formacie NEF ma sens wtedy, gdy zakładamy, że poświęcimy czas na obróbkę zdjęć. W przypadku pamiątkowych zdjęć z wakacji, które powstają spontanicznie i w dużej ilości, zdecydowanie lepiej postawić na zapis w formacie JPG. Takie zdjęcia będzie można z czystym sumieniem zapisać na dysku twardym lub w chmurze i wracać do nich w każdej chwili. Jeśli jednak przygotowujemy nawet w pełni amatorską sesję zdjęciową, a jej efektom chcemy poświęcić trochę czasu, to zdecydowanie warto sięgnąć po format RAW.

W fotografii cyfrowej cały proces powstawania kolorowego zdjęcia wynika z interpretacji natężenia światła padającego na matrycę, która sama w sobie nie rejestruje barw, a jedynie poziom jasności danego piksela. Dopiero nałożenie na matrycę filtra Bayera, który składa się z siatki barwnej, w której czerwony, zielony i niebieski kolor występują naprzemiennie, pozwala na interpolację danych o kolorach w kadrze. Obrabiając zdjęcie wykonane w formacie NEF, mamy pełną władzę nad wszystkimi zjawiskami, które zachodzą podczas tego procesu.

Możemy zatem przede wszystkim zupełnie dowolnie wpływać na temperaturę barwową zdjęcia. Nieważne więc, czy fotografujemy w naturalnym świetle słońca, czy przy ciepłym świetle żarówek, nawet jeśli na etapie fotografowania nie ustawimy dobrze temperatury barwowej fotografowanej sceny, mamy możliwość dopracować zdjęcie i oczyścić występujące na nim biele. To jedna z najważniejszych cech formatu RAW, która w amatorskiej fotografii pozwala na eksperymenty, a w rękach profesjonalistów staje się swego rodzaju buforem bezpieczeństwa, który pozwala kontrolować efekty zdjęć wykonanych w trudnych warunkach oświetleniowych lub nawet nie do końca uważnie.

Druga, nie mniej cenna cecha formatu RAW, to jego głębia bitowa. Zdjęcia w formacie JPG zapisywane są przy głębi bitowej 8 bitów na kanał, co oznacza, że każdej składowej barwnej obrazu (czerwonej, zielonej i niebieskiej) może być przypisana jedna z 256 wartości. Każdy pojedynczy piksel tworzący obraz w formacie JPG może więc przyjąć jeden z ponad 16 milionów kolorów. Wydaje się, że to całkiem sporo, ale format NEF idzie o wiele dalej. Obecnie na rynku sprzętu fotograficznego mamy aparaty, które potrafią rejestrować fotografie w formacie RAW nawet z głębią koloru 16 bitów na kanał. Pozornie wydaje się, że to 2 razy więcej niż w przypadku formatu JPG, ale w tym przypadku gra idzie nie o wielokrotności, ale o potęgi liczb. Każda składowa kolorystyczna przy zastosowaniu 16-bitowego zapisu jest więc zapisywana w jednej z 65 536 wartości, a każdy piksel takiego obrazu może przyjąć jeden z ponad 281 bilionów (w polskiej nomenklaturze bilion to 10¹²) kolorów!

Oczywiście, żaden monitor świata nie jest w stanie wyświetlić takiej rozpiętości barwnej – najlepsze monitory dla grafików pracują w 10 bitach. A już na pewno nie ma szans na wydrukowanie obrazu o takim poziomie szczegółów. Mając jednak do dyspozycji tak spektakularną ilość danych o obrazie, możemy bardzo łatwo wpływać na sposób jego końcowego wyświetlania. Bez problemu możemy na przykład odzyskać informacje zapisane w ciemnych partiach obrazu, który został niedoświetlony nawet o kilka działek przysłony. W pewnym stopniu możemy też odzyskać informacje z jasnych partii obrazu, który został prześwietlony, chociaż tutaj jest trudniej – w mocnych prześwietleniach brak informacji o kolorze w ogóle. W końcu korzystając z formatu RAW, możemy przesuwać centralne punkty trzech podstawowych składowych barwnych, by praktycznie dowolnie wpływać na tonalność obrazu wynikowego. To ogrom możliwości, które warto wykorzystywać w pracy z obrazem fotograficznym.

Są jeszcze inne możliwości. Gdy aparat przetwarza zdjęcie wykonane w formacie JPG, zawsze je w pewnym stopniu wyostrza. Obrabiając własnoręcznie plik w formacie NEF, mamy pełną kontrolę nad procesem wyostrzenia zdjęcia. Takich dodatkowych opcji jest sporo więcej, a każdy program do postprodukcji plików RAW składa się z masy różnych suwaków. Manipulacja nimi wpływa w większym lub mniejszym stopniu na wygląd finalnego obrazu.

Czy format NEF ma wady?

Zapis fotografii w formacie NEF ma w zasadzie tylko jedną wadę – pliki RAW zajmują dużo miejsca. Jest to zrozumiałe, ponieważ znajduje się w nich o wiele więcej informacji o obrazie. Dlatego też NEF chętnie wykorzystywany jest właśnie przez zawodowych fotografów, jak również przez osoby, które na pierwszym miejscu stawiają jakość zdjęcia i możliwość pracy na surowym, nieskompresowanym materiale, a kwestie zajmowanego miejsca spychają na drugi plan.

Za dużym rozmiarem plików idą wysokie wymagania sprzętowe. By wygodnie pracować z plikami RAW, potrzeba wydajnego komputera, który poradzi sobie z otwieraniem dużych plików. To dodatkowo podnosi koszty fotografowania, bo poza nietanim sprzętem fotograficznym trzeba się wyposażyć jeszcze w komputer z wyższej półki cenowej. Oczywiście szybkie karty pomięci o dużej pojemności również charakteryzuje dość wysoka cena, a są one nieodzowne przy fotografowaniu w plikach NEF.

Format NEF – podsumowanie

Zatem – czy warto fotografować w formacie NEF? Odpowiedź jest prosta: tak! Najpierw należy jednak odpowiedzieć sobie na pytanie, czy w zadaniu, które stawiamy aktualnie wykonywanym zdjęciom, skorzystamy z jego możliwości. Jeśli zamierzamy dopracowywaać nasze zdjęcia na komputerze, to w zasadzie nie ma wyboru – format NEF jest tym, na który zdecydowanie powinniśmy postawić.

I jeszcze jedna informacja na zakończenie. Format NEF powstał, gdy firma Nikon weszła na rynek fotografii cyfrowej. Od tego czasu minęło już kilkanaście lat. Warto jednak pamiętać, że specyfikacja formatu NEF ewoluuje wraz z ewolucją aparatów cyfrowych. Dzisiejszy plik NEF mocno różni się od tego, który zapisywały pierwsze aparaty cyfrowe firmy Nikon. By mieć pewność, że oprogramowanie do obróbki zdjęć obsłuży plik NEF pochodzący z najnowszych aparatów, zawsze należy się upewnić, czy jest ono aktualne.