Woda z kranu – czy jest zdrowa? Czy można ją pić?

Woda w kranie z 300 tys. km rur

Choć wypijamy około ośmiu szklanek wody z kranu na dobę – a przynajmniej powinniśmy, takie są zalecenia – zużywamy jej znacznie, znacznie więcej. Mniej więcej 100 l dziennie (to i tak sporo mniej niż średnia w Unii Europejskiej)! Mało kto się jednak zastanawia, skąd się wzięła woda w kranie.

Woda dociera do większości Polaków z ujęć głębinowych, w mniejszym stopniu z rzek, a w najmniejszym z jezior czy zbiorników retencyjnych. Dziewięć na dziesięć domostw korzysta z jednej z niemal 9 tys. sieci wodociągowych o łącznej długości ponad 300 tys. km. To stąd jest woda w kranie! Wbrew powszechnemu przekonaniu tylko jedna trzecia tej infrastruktury biegnie pod miastami i w górę wieżowców. Więcej kilometrów rur prowadzi pod terenami wiejskimi.

Usługi wodociągowo-kanalizacyjne, dzięki którym mamy wodę z kranu i dzięki którym odprowadzane są ścieki, świadczy w Polsce niemal 3000 podmiotów. Sieć, obiekty uzdatniające i filtrujące wodę wpływającą – a zwłaszcza te oczyszczające wodę odprowadzaną do środowiska – są nieustannie modernizowane. Coraz bezpieczniejsze i coraz bardziej ekologiczne. Obieg jest coraz bardziej domknięty, do rzek i gleby wraca woda czysta, a biomasa odpadów wytwarza energię, którą potrafimy wykorzystać.

Skąd się wzięła woda w kranie?

Twoje domostwo zapewne jest częścią tego potężnego systemu. Jego początek to punkt ujęcia wody. 70% wody z kranu w Polsce pochodzi z ujęć podziemnych, zwanych też głębinowymi.

Głębokość to pojęcie... głębokie. Od 5 do niemal 500 m. Od płytkiej przedwczorajszej deszczówki po wody płynące pod skałami i piaskami sprzed 400 mln lat. Droga kropli deszczu czy płatka śniegu w glebie do szklanki może trwać dni albo... setki lat.

Woda podziemna wciągana jest za pomocą pomp wirowych. Pół kilometra pod ziemię wwiercono się w Janowie Podlaskim (tuż przy granicy z Białorusią). Zazwyczaj woda w kranie pochodzi jednak z mniejszej głębokości. 85% pomp pobiera wodę do wodociągów z maksimum 50 m, blisko połowa z 10 i mniej metrów. Mamy prawie 400 takich punktów, zgrupowanych w ponad 150 większych zespołów. Wokół każdego jest obszar chroniony, na którym obowiązują ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub przemysłowego korzystania z wody. To aż 25% powierzchni Polski.

Dobra wiadomość: w kraju wykorzystujemy tylko 20% rezerwuaru odnawialnych wód głębinowych. Picie wody z kranu nie skończy się więc przez zmiany klimatyczne, mamy ogromne zapasy wody pitnej spełniającej po uzdatnieniu i filtracji normy unijne. Zła wiadomość jest taka, że coraz częstsze susze mogą powodować – i powodują – czasowe niedobory regionalne. Na pewno perspektywa globalnego ocieplenia zmusza do rozsądniejszej gospodarki wodnej, także w Polsce.

Rzeki i jeziora jako źródła wody w kranie

Miasta powstawały przy rzekach i dużych zbiornikach wodnych. Warszawa pije Wisłę (i Zalew Zegrzyński), Wrocław – Oławę, Poznań – Wartę, Szczecin – jezioro Miedwie, Kraków – rzeki Dłubnię i Sankę oraz zbiornik Dobrzyce... Krakowska woda znalazła się nawet w gronie „najlepszych kranówek świata”!

To prawda, że zazwyczaj woda z ujęć powierzchniowych wykorzystywana jest do celów gospodarczych, innych niż spożywcze. Więc czy woda z kranu jest zdrowa, jeśli pochodzi z rzeki lub jeziora? Jak to możliwe, że wodę z Wisły piją tylko warszawiacy? W tym wypadku to w dużym stopniu kwestia wyjątkowego sposobu poboru, a także szczególnej filtracji i uzdatniania. Niedawno Kraków zdobył dofinansowanie na rozwój infrastruktury – wkrótce królową rzek będą się poiły obie stolice, dawna i obecna. Na marginesie warto zaznaczyć, że wbrew intuicji główne polskie rzeki zazwyczaj są bardziej zanieczyszczone w górnym nurcie. Filtrują się z biegiem i kolejnymi czystymi dopływami.

Woda powierzchniowa płynąca dostaje się do czerpni przez kraty zatrzymujące większe zanieczyszczenia, rośliny, ryby i inne zwierzęta. Wyróżniamy rzeczne ujęcia:

Są też ujęcia wieżowe, stosowane również na głębokich jeziorach i zbiornikach retencyjnych. Wieża stoi na dnie, a woda wpływa na głębokości 5–15 m i 3–6 m nad dnem.

Szczególnym rodzajem ujęcia jest infiltracyjne (drenażowe) – wodę pobiera się spod dna zbiornika wodnego, a piasek i żwir stanowią jej naturalny filtr. Najciekawsza infiltracyjna konstrukcja na całym kontynencie to warszawska Gruba Kaśka (zdjęcie powyżej) z kilkunastoma drenami 6 m pod dnem Wisły. O ujęcia filtracyjne Grubej Kaśki dbają dwa Chude Wojtki, czyli statki spulchniacze hydrauliczne, a także pogłębiarka.

Jakość wody z kranu – klasy i przepisy

Już wiesz, czy można pić wodę z kranu – tak, jeśli spełnia wyśrubowane normy. Sprawdzane są zapach, barwa, odczyn pH, klarowność, natlenienie, wskaźniki biogenne, zasolenie, zagęszczenie metali. Woda z kranu nie może oczywiście zawierać bakterii coli ani zanieczyszczeń przemysłowych, wszystko jest doprecyzowane Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia, zgodnym z wytycznymi europejskimi.

W tym miejscu warto wspomnieć również, że od stycznia 2021 r. obowiązuje jeszcze nowa dyrektywa unijna. Pozostało nam pół roku na realizację założeń Europejskiego Zielonego Ładu:

W praktyce to oznacza m.in.:

Klasę wody determinuje najsłabsze zmierzone ogniwo. Zarówno woda z ujęć powierzchniowych, jak i głębinowych podzielona jest na pięć klas czystości. Ale to nieco inne kategoryzacje.

Woda głębsza wcale nie jest lepsza. Wyróżniamy pięć klas czystości wody podziemnej:

Jakość wody powierzchniowej płynącej i stojącej przeznaczonej do picia zdefiniowana jest m.in. poprzez sposób koniecznego uzdatniania:

Dominuje uzdatnianie A2 i A3 – klasa I nie występuje na skalę przemysłową.

Uwaga: jeszcze czym innym są klasy czystości wody w kąpieliskach. Główny Inspektorat Sanitarny wyróżnia ok. 700 kąpielisk na wodach śródlądowych i morskich. Wodę oznakowuje w ten sposób:

Nawet doskonała słodka woda do kąpieli nie jest oczywiście wodą do picia bez uzdatniania.

Filtrowanie wody, nim trafi do kranu

Pierwsze polskie wodociągi powstały wraz z miastami... w średniowieczu. Jednak sieci, przez które zaczęła płynąć woda z kranu uzdatniana i filtrowana, to ewolucja XIX-, a na masową skalę XX-wieczna. Niektóre kompleksy filtracyjne mają dziś ponad sto lat, charakterystyczna czerwona cegła. W wielu miastach wciąż można podziwiać imponujące wieże ciśnień – choć dziś to już zabytki, punkty widokowe. W przebiegu tego fizyczno-chemicznego procesu wciąż najważniejsze są piasek i żwir, natlenianie i dezynfekowanie. Technologia oczywiście nieustannie jest udoskonalana.

Proces filtrowania i uzdatniania wody w wyspecjalizowanej stacji:

Dzisiejsza woda z kranu jest wyczuwalnie smaczniejsza i nie ma nieprzyjemnego zapachu. Nad prawidłowością procesu dbają nie tylko laboranci i sanepid, ale też... małże. Te mięczaki sygnalizują nieprawidłowości każdego rodzaju poprzez zamknięcie muszli. W sukurs przychodzą im różne gatunki ryb, świecące bakterie bioluminescencyjne, okrzemki, dafnie. Po akwarystycznym biomonitoringu takiej ekipy nie musisz się zastanawiać, czy woda z kranu jest zdrowa!

Aby uniknąć zanieczyszczeń, woda jest kontrolowana na każdym etapie wodociągowej wędrówki: 

Odczyn pH wody z kranu

Woda z kranu jest filtrowana i uzdatniana, ale nie destylowana – i bardzo dobrze. Zawiera minerały jak wapń i magnez. Mityczne pH to opracowana na początku XX w. skala, która określa odczyn roztworu. Od 0 do 14. Niskie pH to roztwór kwaśny, taki jak sok żołądkowy czy cola. Wysokie pH to roztwór zasadowy, np. wybielacz. Woda do picia z kranu mieści się w skali pH między 6,5 a 9,5 – takie są regulacje. Średnia krajowa wynosi między 7 a 8 – woda orzeźwiająca.

Twardość wody z kranu

Kolejne magiczne hasło chemiczne. Jak ciecz może być twarda? To również pojęcie związane z zawartością minerałów. Istnieją różne skale twardości wody – angielska, niemiecka, francuska, amerykańska – mierzy się i przelicza zagęszczenie węglanu lub tlenku wapnia. Woda może być:

Woda twarda, czyli wysoce zmineralizowana: 

Nie rezygnuj kompletnie z wody twardej – jej minerały są zalecane przez lekarzy. Ale twardą wodę z kranu warto dodatkowo filtrować.

Metody filtrowania wody z kranu

Choć woda z wodociągów jest oczyszczona i uzdatniona, po kontroli jakości, regulaminowo „wolna od wszelkich mikroorganizmów i pasożytów oraz wszelkich substancji, które w ilościach lub stężeniach stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego”, nie musi być idealna. Wyczuwasz, że woda z kranu mogłaby być lepsza? Potencjalne przyczyny kłopotów:

Czy smakuje dobrze, czy podejrzanie, warto przeprowadzić domowe filtrowanie wody z kranu, gdyż:

Popularne dzbanki filtrujące

Bardzo popularny sprzęt w polskich kuchniach, stoi przy zlewach i na stołach. Woda z kranu nalana do dzbanka filtrującego powoli skapuje do zbiornika pod wymiennym wkładem filtrującym. Istnieje kilka systemów – wymienny wkład musi pasować do dzbanka. Jeden jest zdecydowanie dominujący. Komory na filtr mają określony kształt, często także reduktor typu „ślimak”. Filtr wymieniasz co miesiąc (co 200 l) – ich produkcją zajmują się liczne firmy. We wkładzie znajdują się:

W sklepie mamy wiele rodzajów dzbanków filtrujących, większych i mniejszych, plastikowych, tritanowych lub szklanych. Więcej na ten temat w naszym artykule, jaki dzbanek filtrujący wybrać.

Oczyszczanie ścieków

Woda z kranu to woda, która już wcześniej w kranie była. Wprowadzana jest przecież z powrotem do środowiska, do rzek i jezior, stamtąd do wód gruntowych... Technologie filtracji ścieków rozwijają się jeszcze dynamiczniej od technologii filtracji wody pitnej. To są ogromne pieniądze, ogromne dotacje, ogromne możliwości wykorzystania biomasy do wytworzenia energii, którą można spożytkować. To są wreszcie ogromne obiekty, często wielkości stu boisk piłkarskich.

Proces oczyszczania ścieków przypomina proces filtracji i uzdatniania wody z rzeki:

Oczyszczona woda wraca do naturalnego zbiornika, w procesie powstaje biogaz do energii cieplnej lub elektrycznej (odnawialne źródło energii), a osad jest spalany – i w takiej formie może zostać wykorzystany np. w budownictwie.

Dbaj o środowisko, oszczędzaj wodę z kranu

Światowe zasoby wody maleją. Oszczędzaj wodę z kranu. Przebyła do ciebie długą i skomplikowaną drogę. W co warto zainwestować:

Pij wodę z kranu!

Oszczędzaj wodę, ale nie oszczędzaj na piciu wody. Na pytanie, czy można pić wodę z kranu, odpowiadamy, że trzeba. Pij kranówkę za grosz. Taka woda serwowana jest sportowcom na maratonach i imprezowiczom na festiwalach. To powszechne zalecenie, zwłaszcza upalnym latem: